کادراس موسسه کادراس
بیش از ۹۵ درصد افیون‌های[۱] غیرقانونی جهان (تریاک، مورفین و هروئین) در سه کشور افغانستان (۸۲ درصد)، مکزیک (۸ درصد) و میانمار (۷ درصد) تولید می‌شود[۲]. در هر سه کشور مذکور فرایند کشت تریاک غیرقانونی امری زمان‌بر و به شدت وابسته به فعالیت کارگران بر روی زمین‌های کشاورزی است. به عبارت دیگر وقتی گل خشخاش می‌رسد، کشاورزان باید کارگران بیشتری را برای تیغ زدن آنها (که در ادبیات تخصصی کشت تریاک به آن خش کردن گل خشخاش گفته می‌شود) به‌کار گیرند و گفته می‌شود این کار دست‌کم بین ۱۰ تا ۱۴ روز به درازا می‌انجامد و نیازمند نیروی کار قابل توجهی است. برای مثال در سال ۲۰۱۸ طبق گزارش سازمان ملل ۱۹۰٫۷۰۰ کارگر تمام وقت در افغانستان برای وجین کردن و برداشت تریاک به کار گرفته شده که رقم بالایی است. وقتی تریاک برداشت شد، محتویات فعال آن مثل مورفین جدا شده و با مواد شیمیایی که تحت نظارت بین‌المللی تولید شده و قانونی به حساب می‌آید (مانند استیک انیدرید) به هروئین تبدیل می‌شود.
بررسی روندها نشان از آن دارد که بحران کووید – ۱۹ تأثیر مستقیم بر روند تولید تریاک و هروئین گذاشته است؛ اولاً با توجه به محدودیت‌های اعمال شده بر تجمع و حضور فیزیکی در بیشتر کشورهای جهان، کارگران کم‌تری در دسترس کشاورزان برای برداشت صمغ تریاک قرار دارند. از سوی دیگر تبدیل تریاک برداشت شده در آزمایشگاه‌ها نیز به دلیل کاهش تجارت و کنترل شدیدتر مرزها دشوارتر شده است. همچنین آزمایشگاه‌های مذکور با کمبود مواد شیمیایی وارداتی روبه‌رو شده‌اند که به عنوان کاتالیزور در فرایند تولید هروئین به کار می‌روند. البته کاهش دسترسی خریداران بالقوه مواد به مناطقی که در آن افیونی‌ها به فروش می‌رسد نیز در این زمینه بی‌تأثیر نبوده است.
افغانستان در پایان ماه فوریه ۲۰۲۰ (اول سال ۱۳۹۹) مرزهای خود را به روی جمهوری اسلامی ایران بست و در پایان ماه مارس (اواسط فروردین ۹۹) مرزهای مشترک با پاکستان را نیز بست. همچنین از همان زمان در داخل این کشور محدودیت‌های شدیدی بر آمد و شد شهروندان اعمال شده است. گذر از مرز نیز تنها برای محموله‌های کلان و ترافیک تجاری امکان پذیر بوده است. با توجه به اینکه فصل برداشت بهارانه تریاک افغانستان در بازه ماه‌های مارس و (اواسط فروردین ماه تا اواسط خرداد ماه) قرار دارد، اعمال محدودیت‌های کرونایی در این برهه زمانی، تأثیر بسزایی بر تولید و سپس قاچاق مواد افیونی از منشأ این کشور نهاده است.
طبق گزارش سازمان ملل در همه ولایت‌های کشت خشخاش، محدودیت آمد و شد برقرار شده است.[۳] از آنجاکه برداشت محصول به شدت به کارگران فصلی و البته مهاجر از ولایت و نیز کشورهای همسایه مانند پاکستان متکی است، به نظر می‌رسد محدودیت‌های مذکور تأثیر زیادی بر تولید تریاک و مشتقات آن در سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰) گذاشته است.
در پی این اوضاع نیروی کار لازم برای برداشت تریاک در ولایت‌های غربی و جنوبی افغانستان کمیاب شد و کارگران پاکستانی نیز امکان حضور در این کشور را نیافتند. پیامد مشخص این وضعیت روی آوردن به نیروی کار زنان از یکسو برای جبران این کمبود و افزایش حقوق کارگران این حوزه از سوی دیگر بوده است. بنا به گزارش سازمان ملل این افزایش حقوق بین یک ششم تا یک سوم متغیر بوده است.[۴]
تولید هروئین نیز در افغانستان به شدت تحت تأثیر بحران کرونا قرار گرفته است. نیاز شدید به کاتالیزورهایی مانند استیک انیدریک برای تولید هروئین که به صورت قانونی در اختیار کشاورزان قرار ندارد امر قابل تأملی است. البته در زمینه تغییر قیمت استیک انیدرید در افغانستان شواهد ضد و نقیضی به دست آمده که در برخی مناطق نشان از افزایش قیمت دارد. نتیجه مستقیم آن افزایش محدودیت‌های تولید هروئین است. البته در برخی مناطق افغانستان نیز اعلام شده که قیمت این ماده شیمیایی کاهش یافته است.
البته باید افزود با توجه به ضعف نسبی دولت افغانستان که همیشه در زمره یکی از دولت‌های شکننده جهان قرار دارد، اعمال حاکمیت بر پهنه وسیعی از این کشور امر دشواری برای حکومت کابل است و لذا اجرا سیاستهای منع آمد و شد در گروه همکاری بازیگران غیردولتی و قدرت‌‍‌های محلی نظیر طالبان است. طبق گزارش رسانه‌ها طالبان در سطح قابل توجهی از اعمال محدودیت‌های کرونایی استقبال کرده و در این راه از جمله اجرای سیاست قرنطینه مهاجران و حتی پخش دستکش و ماسک و اطلاعات لازم برای جلوگیری از انتشار ویروس کمک شایانی کرده است.[۵] همچنین طالبان در اجرای سیاست فاصله‌گذاری اجتماعی نیز کمک کرده و در حد توان مردم را از اجتماعات عمومی و عروسی منع کرده و از آنان خواسته تا نماز را نیز به صورت فرادا بخوانند نه در مساجد.
این عوامل مجموعاً باعث شده تا تولید تریاک، هروئین و مورفین در خود افغانستان نیز دچار افت جدی شود. این وضع مستقیماً بر قاچاق نیز تأثیر گذاشته و باعث کاهش مقادیر قاچاق مواد شده است. در نتیجه مواد کم‌تری به مرزهای کشورمان که نزدیک به ۴۰ درصد محصولات افیونی افغانستان بدان صادر شده است.
از سوی دیگر گفتنی است طولانی شدن بحران کرونا در جهان و این واقعیت که هنوز هیچ گونه درمان قطعی برای آن پیدا نشده نیز باعث مزمن شدن تأثیر این بیماری بر جهان جرایم سازمان یافته و قاچاق مواد شده و برخلاف انتظارات در سه ماهه دوم سال ۱۳۹۹ نیز این وضعیت تداوم پیدا کرد. واپسین نکته در این زمینه عبارت از کاهش کیفیت مواد تولیدی در افغانستان و افزایش قیمت تمام شده این مواد است. به نظر می‌رسد در سه ماهه آتی نیز وضعیتی مشابه اوضاع تابستان ادامه پیدا کند.
[۱] . Opiates
[۲] . UNODC, World Drug Report 2019, estimated shares of oven-dry opium production of global total
[۳] . https://tolonews.com/index.php/health/covid-19-govt-limits-residents-movement-herat.
[۴] . UNODC field office assessment.
[۵] . https://www.washingtonpost.com/world/the_americas/coronavirus-taliban-ms-13-drug-cartelsgangs/2020/04/13/83aa07ac-79c2-11ea-a311-adb1344719a9_story.html.
