کادراس موسسه کادراس
ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و قرار گرفتن در مسیر مبدأ و مقصد مواد مخدر به ویژه مسیر ترانزیتی بالکان، قربانی این شرایط محسوب می‌شود. همجواری با هلال طلایی (افغانستان و پاکستان) که بیش از ۸۰ درصد مواد افیونی جهان را تولید و تأمین می‌کنند و دارا بودن کوتاه‌ترین فاصله بین کشورهای فوق با ترکیه و اورپا، باعث جذابیت مسیر ایران برای باندهای مافیایی مواد مخدر و در نتیجه آسیب‌پذیری کشور در جهات مختلف امنیتی شده است. بدین ترتیب، ایران اولین سپر در مسیر قاچاق مواد مخدر به اروپا و امریکا است.
با توجه به این امر که هیچ گونه برنامه‌ی جدی از سوی افغانستان و پاکستان جهت مقابله لا این معضل وجود ندارد، به نظر می‌رسد ایران برای صیانت از مرزها و امنیت ملی و منطقه‌ای خود با در فکر جلب همکاری‌های بین‌المللی باشد. همچنین، امروزه دو پدیده تروریسم و مواد مخدر آنچنان منافع مشترکی را برای سودجویان و قاچاقچیان این حوزه رقم زده‌اند که اصطلاحی به نام نارکوتروریسم (تروریسم مخدری) بسیار مورد توجه قرار گرفته است. ریشه آن هم در وجود چندین ساله گروه‌ها و جنش‌های تروریستی است که در افغانستان و پاکستان به دلیل گستردگی فقر عمومی، شکنندگی دولت، اختلافات طایفه‌ای، عدم وجود عدالت سیاسی و قضایی، پایبند نبودن به مسائل حسن همجواری و به ویژه دخالت قدرت‌های فرا منطقه‌ای زمینه‌ی لازم برای فعالیت‌های آنها فرهم شده است.
تمامی مواردی که به عنوان ابعاد تهدید و ناامنی مرزهای شرقی برای ایران شناخته شد، هر چند به عنوان ابعادی مهم در زنجیره امنیت ملی و منطقه‌ای کشور همواره مطرح بوده و برای مقابله با آنها نیز اقدامات متعددی انجام شده است، اما مشکل قاچاق مواد مخدر بیش از دیگر موارد، امنیت مرزهای شرقی و در نتیجه امنیت ملی را نشانه گرفته است. در واقع موقعیت ویژه جغرافیایی ایران، از نظر مجاورت با یکی از بزرگترین کانون‌های تولید و توزیع مواد مخدر و قرار گرفتن در مسیر ترانزیت قاچاق مواد بر این جذابیت افزوده است. در حال حاضر هیچ گونه عزم و تعهد جدی از سوی کشورهای همسایه شرقی برای همکاری در پیشگیری از قاچاق مواد مخدر مشاهده نمی‌شود. بلکه با شناسایی مسیرهای نوظهور قاچاق مواد، جذابیت مسیرهای دریایی برای قاچاقچیان همراه با همه‌گیری بیماری کرونا و تغییرات الگوی مصرف از مواد سنتی به مواد صنعتی وضعیت مبارزه با مواد مخدر را برای کشور ایران که کشوری پیشتاز در امر مبارزه با قاچاق مواد است را بغرنج‌تر کرده است.
باید در نظر داشت که حدود ۴۰ درصد مواد مخدر تولید شده افغانستان از طریق خاک پاکستان وارد ایران می‌شود. محصور نبودن مرزها، اشتراکات قومی، فرهنگی، زبانی و مرزی میان مردم سیستان و بلوچستان ایران با بلوچستان پاکستان که در دارای وابستگی‌های خونی و خاکی هستند مانعی مهم در افزایش تدابیر امنیتی در مرزهای مشترک این دو استان شده است.
همچنین مسئولیت ایران و پاکستان به عنوان دو کشوری که در کنار مرزها و بنادر خشکی دسترسی فراوانی به آب‌های آزاد دارند بسیار خطیر ارزیابی شده است. امروز با جذابیت مسیرهای دریایی به ویژه همزمان با همه‌گیری ویروس کرونا که منجر به اعمال محدویت‌های مرزی سخت شده است ، بنادر جنوبی ایران و پاکستان که مسیری مهم و جذاب برای قاچاق مواد به کشورهای حاشیه خلیج فارس و شمال آفریقا بسیار مورد توجه قرار گرفته است. در این میان بندر کانتینری پورت قاسم یکی از نقاط مهم در مسیر جنوبی به شمار می‌رود. این بندر در کنار بنادر کوچ ماهیگیری و مناطق بدون نظارت سواحل مکران نقش مهمی را در مسیر جنوبی بازی می‌کنند. در گزارش ۲۰۱۲ دفتر مقابله با جرم سازمان ملل کراچی به عنوان مهم‌ترین بندر تجارت قاچاق مواد مخدر از افغانستان مورد شناسایی قرار گرفته است. در کنار مبادی غیر رسمی بنادر و لنگرگاه‌های رسمی پاکستان مثل گوادر، کراچی، پورت قاسم از نقاط اصلی قاچاق مواد مخدر به مقاصد مختلف در سراسر دنیا و از جمله ایران هستند. به ویژه بندر گوادر در پاکستان و بندر چابهار در ایران در امتداد سواحل مکران از جذابیت بسیاری برای قاچاق مواد برخوردار است که نیاز است تا با دو دولت ایران و پاکستان با افزایش همکاری‌های منطقه‌ای گام‌های موثری در افزایش نظارت‌ها و بازرسی‌ها در بنادر و دریاهای مجاور منطقه ساحلی خود بردارند.
از سوی دیگر با پیوند ناگسستنی تروریسم و قاچاق مواد، و جذابیت و امنیت بالای دریاها نیاز است تا دولت‌ها به ویژه دولت پاکستان که پذیرای بخش مهمی از مواد مخدر تولیدی افغانستان و همچنین مواد صنعتی از دیگر کشورهاست، توجه ویژه‌ای به برقراری امنیت دریایی به منظور جلوگیری از هرگونه قاچاق مواد در سطح دریاها داشته باشد. معمولاً ضعف سیستم‌های نظارتی و رصد در بنادر تجاری به ویژه در کشورهایی که با کاهش تجهیزات روبرویند مانند پاکستان مسئله مبارزه با مواد مخدر را به معضلی مهم تبدیل کرده است.
همچنین، ارتباط میان زنجیره‌های مختلف قاچاق مواد و اسلحه، از دیگر مسائلی است که در ترانزیت‌های دریایی باید مورد توجه قرار بگیرد. در واقع کشورهای آسیب‌پذیر در مسیرهای عمده قاچاق مواد مخدر به ویژه کشور پاکستان همجواری گسترده خاکی با ایران و دسترسی‌های وسیع دریایی به منظور قاچاق مواد مخدر در آن وجود دارد، از نقاطی می‌توانند تعریف شوند که باید بیشترین حمایت‌ها برای بررسی محموله‌های دریایی از آنها صورت گیرد. روش‌های به کار گرفته شده توسط شبکه‌های قاچاق اسلحه پیش از این توسط قاچاقچیان مواد مخدر مورد استفاده قرار گرفته بوده و مکانیسم تحریم‌های بین‌المللی باعث تقویت بیشتر کارتل‌های بین‌المللی و گسترش نفوذ منطقه به منطقه و بین‌المللی آنها می‌شود. در مقابل قاچاق‌های گسترده اسلحه آسیب‌پذیرتر و برای امنیت دریایی زیان‌بارتراست. از این رو مقابله با این چالش منطقه‌ای به ویژه برای ایران که در همسایگی با کشور پاکستان قرار دارد به تنهایی با اجرا و استقرار سامانه‌ها و نیروهای رصد و کشف نمی‌تواند موثر باشد و نیاز به نوعی همکاری گسترده برای مقابله با قاچاق مواد در مرزهای دریایی و زمینی ضرورت دارد.
