کادراس موسسه کادراس
رسالت موسسه کادراس در حوزه اعتیاد و مواد، تاکید بر حوزه مغفول پیشگیری و ارتباط با نهادهای و موسسات بین‌المللی حوزه مواد مخدر جهت تاثیرگذاری بر سیاستگذاران و برنامه‌ریزان و آگاهی جامعه مدنی است؛ امری که در حوزه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی اعتیاد و مواد در کشور در حاشیه قرار دارد. این موسسه در هشتمین نظرسنجی خود به این سوال پرداخت که «اصلی‌ترین بستر اجرای برنامه‌های پیشگیرانه در جامعه کدام است؟» در پاسخ به این سوال مجموعاً در وب سایت و کانال تلگرامی موسسه ۲۵۲ رأی به ثبت رسید و نتایج به ترتیب زیر است:
- خانواده‌ها: ۱۴۹ رأی و ۵۹ درصد آراء
- مدارس و دانشگاه‌ها: ۵۸ رأی و ۲۳ ردصد آراء
- رسانه‌ها و صدا و سیما: ۴۵ رأی و ۸/۱۷ درصد آراء
نتایج نظرسنجی نشان از آن دارد که ۵۹ درصد مخاطبان موسسه کادراس، خانواده را مهمترین بستری می‌دانند که می‌توان برنامه‌های پیشگیرانه را درآن طراحی و اجرا کرد. باید تاکید کرد، از سال ۱۹۹۷ که برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد در سطح جهان مقبولیت گسترده‌ای یافتند، سهم زیادی در کاهش سوء مصرف مواد در جوانان دیده شد. این برنامه‌ها با آموزش افراد در کودکی درباره مواد، آموزش عاطفی، فعالیت‌های جایگزین، ارشاد، نظارت، آموزش مهارت‌های زندگی یا اجتماعی شروع شد، اما بعدها نتایج نشان داد انجام این برنامه‌ها اثرات مثبت خیلی کمی روی پیشگیری و کاهش مصرف مواد در نوجوانان و جوانان داشته‌اند. از این رو برنامه‌هایی با هدف کار روی والدین و کودکان آغاز شد. نتایج این برنامه‌ها نشان داد، کار بر روی جوانان به تنهایی اثربخشی اندکی دارد، اگر مداخلاتی که بر روی نوجوانان و جوانان به تنهایی صورت می‌گیرد با رویکردهای توانمندسازی خانواده ترکیب شود، اثرات بیشتری خواهد داشت. با توجه به تاثیر پایدار والدین در زندگی کودکان، طراحی و اجرای برنامه‌های پیشگیرانه سوء مصرف مواد مبتنی بر خانواده امری ضروری است.
بسیار روشن است که شناسایی و اجرای برنامه‌های پیشگیرانه با تمرکز بر خانواده، برای کودکان و نوجوانانی که رفتارهای مشکل‌ساز زودهنگام دارند، می‌تواند در پیشگیری از مشکلات بعدی بسیار مفید باشد. متاسفانه در حال حاضر در کشور برنامه‌های متمرکز بر خانواده محدودی وجود دارد و مطالعات نشان می‌دهد که شماری از برنامه‌های متمرکز بر خانواده کارآمد، در پیشگیری از شروع یا تشدید مصرف مواد در سالهای اولیه یا اواخر نوجوانی موثر هستند.
می‌توان به طور قاطع گفت، مداخلات مبتنی بر خانواده از نظر هزینه مناسب‌ترند، زیرا علاوه بر مصرف مواد روی پرخاشگری، خلافکاری، جرایم کیفری، خودکشی، سلامت روان و شکست در مدرسه هم تاثیر دارند. بر این اساس پیشنهاد می‌شود برای اینکه برنامه‌های مبتنی بر خانواده موثر شوند، باید متناسب با سن، جنسیت و نیازهای فرهنگی کودکان و خانواده‌هایشان طراحی شوند. علاوه بر این، خانواده اولین نهاد جامعه‌پذیری فرد به شمار می‌رود. آموزش صحیح و کارآمد والدین و آشنایی آنها با مواد و نحوه برخورد با فرزندان خود در صورت مواجهه خود اولین قدم در پیشگیری از ابتلای فرزندان به اعتیاد است.
در کنار خانواده، نهاد آموزشی یعنی مدارس و دانشگاه‌ها به عنوان دومین گزینه انتخابی رأی‌دهندگان محترم موسسه کادراس با ۲۳ درصد آراء نیر نقش بسیار مهمی در اجرا و طراحی برنامه‌های پیشگیرانه دارد. بعد از خانواده، مدارس به عنوان مکانی تلقی می‌شوند که فرزندان اولین ارتباطات ورود به جامعه و گروه همسالان را تجربه می‌کنند. به‌خصوص ورود به دوره نوجوانی که همراه به بحران‌های ویژه خود مانند احساس استقلال، جدا شدن از خانواده، گرایش به دوستان جدید، تغییر در نحوه تفکر و بینش فرد است، یکی از مهمترین مقاطع برای فرد و خانواده به شمار می‌رود. در این دوران افرادی که مهارت‌های اجتماعی و فردی مقابله با اعتیاد و رفتارهای پرخطر را آموزش دیده، می‌توانند از آن به عنوان سدی در مقابل آسیب‌ها در صورت مواجهه استفاده کند. در این میان مدارس نیز با طراحی برنامه‌های جذاب و اثرگذار و آموزش‌های نتیجه بخش در مورد مضرات مواد و نحوه تاب‌آوری در مقابل این معضل می‌توانند بسیار اثرگذار باشند.
امروزه با رسانه‌ای شدن جامعه مدرن، حوزه خصوصی و ارتباطات به نحوی عمومی و در دسترس همگان قرار گرفته است. رسانه‌ها و صدا وسیما چه دیجیتالی و چه غیر دیجیتالی نقش بسیار مهمی در جهت‌دهی به افکار عمومی به‌ویژه کودکان و نوجوانان دارند. حدود ۱۷ درصد آراء هشتمین نظرسنجی نقش رسانه‌ها و صدا و سیما را در رتبه آخر قرار داده‌اند. هرچند امروزه به ویژه رسانه‌های مجازی بخش مهمی از زندگی افراد به ویژه نوجوانان و جوانان را نسبت به گذشته اشغال کرده است، اما می‌توان با برنامه‌ریزیهای دقیق و طراحی سیاست‌ها برای قشر جوان از رسانه‌ها به عنوان ابزاری و بستری جهت پیشبرد برنامه‌های پیشگیرانه استقاده کرد. در دنیای امروز رسانه‌ها دو کارکرد اصلی دارند، آگاهی رسانی و تسهیل ارتباطات؛ اما در عین حال مانند چاقوی دو لبه عمل می‌کنند. با طراحی برنامه‌های مناسب توسط دولت و نهادهای غیردولتی در حوزه اعتیاد علاوه بر اینکه در چاچوب برنامه‌های کوتاه به صورت ویدئو و پیام‌های تصویری می‌توان مضرات مصرف مواد را عرضه کرد، در عین حال می‌توان مضرات رسانه‌های مجازی را در تبلیغات سوء در مورد مصرف برخی مواد مبنی بر اعتیادآور نبودن یا حتی فروش برخی مواد به صورت مجازی کنترل کرد.
از این رو با طراحی و اجرای برنامه‌های پیشگیرانه با توجه به سه ستون خانواده‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها و رسانه‌ها و صداوسیما می‌توان کمک بسیاری به اجرای برنامه‌های پیشگیرانه کرد. به شرطی که موانع ساختاری و هماهنگی دستگاهی مرتفع و با دیدی کلان بر اساس استراتژی پیشگیری به کنترل اعتیاد پرداخت.
