کادراس موسسه کادراس
الگوی مصرف انواع مواد از مهم‌ترین متغیر‌ها در زمینه سیاست‌گذاری مواد مخدر است. در واقع وقتی شیوع شناسی منقح و متقنی از مواد مختلف در هر کشور داشته باشیم می‌توانیم برای مقابله با اعتیاد در آن کشور سیاست‌گذاری مناسب‌تری انجام دهیم. در ایران به طور سنتی مخدر تریاک رایج‌ترین ماده مصرفی بوده است. این ماده برای سال‌های سال تنها ماده اعتیادآور مورد مصرف در ایران به حساب می‌آمده ولی در ۵۰ سال گذشته مواد جدیدی نیز به بازار مصرف در ایران افزوده شده رفته رفته از میزان مصرف تریاک کاسته شده است. با این وجود تریاک که طبق آخرین شیوع شناسی انجام شده در کشورمان در سال ۱۳۹۴ اندکی بیش از ۵۰ درصد مصرف کلی کشور را به خود اختصاص داده، همچنان در صدر جدول مصرف ایران قرار دارد. طبق این شیوع شناسی دومین ماده پر مصرف در کشورمان در حال حاضر گل است که نزدیک به ۱۲ درصد مصرف کنندگان را مشغول به خود کرده و ماده محرک شیشه نیز با ۹ درصد در جایگاه سوم قرار دارد. ۳۰ درصد باقی مانده میان سایر مواد دیگر نظیر کراک، هروئین، حشیش و اکستازی تقسیم می شود.
با این وجود اگر به شیوع شناسی سال ۱۳۹۰ (یعنی تنها چهار سال قبل از آخرین شیوع شناسی انجام شده در کشور) نگاهی کنیم، تحول قابل توجهی را در الگوی مصرف ایرانیان درخواهیم یافت. در سال ۱۳۹۰ محرک گل که در سال ۱۳۹۴ به جایگاه دوم رسیده، هنوز بین ۵ ماده مصرفی نخست نیز نبوده است. در این سال تریاک با ۵۵ درصد در صدر جدول قرار دارد، اما شیشه با ۲۶ درصد در جایگاه دوم قرار دارد و ۱۵٫۹ درصد مصرف کنندگان نیز کراک مصرف می‌کرده‌اند. هروئین با ۹٫۸ درصد، حشیش با ۶٫۴ درصد و اکستازی با ۳٫۱ درصد به ترتیب در رده‌های چهارم تا ششم قرار داشته‌اند. از این رو، نظر سنجی شماره ۱۶ با عنوان « پرخطرترین ماده مصرفی در کشور کدام است؟» با هدف بررسی روندهای مصرف مواد در کشور و پیش‌بینی تغییرات الگوی مصرف انواع مواد به مدت دو ماه در دسترس مخاطبان محترم قرار داشت.
در مجموع در سایت و کانال تلگرامی موسسه ۲۵۱ رأی به دست آمده و نتیجه آن به ترتیب عبارت است از:
- شیشه با ۱۶۱رأی و ۶۴ درصد آراء ؛
- هروئین با ۴۶ رأی و ۱۸٫۳ درصد آراء ؛
- گل با ۳۶ رأی و ۱۴٫۳ درصد آراء ؛
- تریاک با ۶ رأی و ۰۲/۰ درصد آراء .
نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد که با وجود تنوع در انواع مواد و تغییرات الگوی مصرف که در سال‌های اخیر در کشور وجود داشته، اما ماده شیشه همچنان به عنوان ماده‌ای پرخطر شناخته می‌شود. در سال‌های گذشته به دنبال تبلیغات گسترده و افزایش آگاهی‌ها مصرف شیشه در کشور روندی کاهشی داشت اما اخیراً با توجه به رشد مصرف مواد صنعتی در کشور و نیز واقعیت پیدا شدن ماده پیش‌ساز افدرین بنام(امان)، در افغانستان واردات این مواد نیز از مرزهای افغانستان و شرق کشور افزایش یافته است، بالتبع میزان کشفیات شیشه در کشور با افزایش همراه بوده است. در نتیجه تحولات مذکور قیمت شیشه در کشور با کاهشی قابل توجه همراه بوده و این امر منجر به سهولت فزاینده دسترسی به این ماده مخدر خطرناک در کشور شده است. از آنجا که ۶۴ درصد آراء حاصل شده شیشه را پرخطرترین ماده مصرفی در کشور معرفی می‌کند ، باید به این نکته مهم اشاره کرد که افت و خیز در تداوم برنامه‌های آگاهی‌بخشی در مورد مضرات مصرف شیشه در سال‌های اخیر در کشور و ناکافی بودن برنامه‌های پیشگیری از اعتیاد به ویژه مواد صنعتی موجب شده تا علاوه بر رشد آهنگ مصرف این ماده، برنامه‌های آگاه سازی که در سال‌های پیش در مورد مضرات و پیامدهای منفی این ماده موجب کاهش مصرف چشمگیر آن شده بود، اکنون یا فراموش شده یا اینکه به ویژه برای نوجوانان و جوانان کمرنگ شده است.
در واقع، دلیل تولید این میزان از حجم مواد روان گردان شیشه، ارزان بودن مواد پیش‌ساز گیاهی افدرا موسوم به «امان» در افغانستان می باشد که رشت طبیعی و خودرو در آن کشوردارد.ضمن اینکه پیش سازهای شیمیایی هم از مبداء اروپا و چین وارد افغانستان می شود. در سال‌های پیش از ۱۳۹۷ بیشترین تولید شیشه در ایران انجام می شد و مواد پیش ساز آن از اروپا به ایران قاچاق می گردید و ورود آن به کشور اغلب از مرزهای اقلیم کردستان عراق بود، اما اکنون تولید شیشه در داخل کشور برای قاچاقچیان مقرون به صرفه نیست برای همین شمار لابراتوارهای داخلی کاهش داشته و این ماده از افغانستان وارد می‌شود.
بررسی روندهای مصرف مواد در کشور نشان از آن دارد که مصرف شیشه نسبت به گل و هروئین در حال افزایش است، هر چند همچنان تریاک پرمصرف‌ترین ماده مصرفی در کشور محسوب می‌شود اما نکته مهم این است مخاطبان محترم شانزدهمین نظرسنجی کادراس، هروئین را بعد از شیشه همچنان ماده‌ای پرخطر می‌دانند، هر چند که در کشور مصرف هروئین نسبت به شیشه پایین‌تر است.
در مقایسه با هروئین مصرف گل در کشور بر اساس آخرین اطلاعات آهنگی رو به رشد داشته است و به دلیل تبلیغات کاذب مبنی بر اعتیادآور نبودن این ماده به ویژه میان جوانان و زنان بسیار پرطرفدار است اما نتیجه تبلیغات گسترده و آگاهی‌رسانی نامناسب موجب شد تا در نظرسنجی تنها ۱۴٫۳ درصد مخاطبان مصرف گل را پرخطر بدانند. در حالی که ماده گل به دلیل قدرت اعتیادآوری بالای آن و تخریب ذهنی به دلیل THC (تتراهیدروکانابینول) بالای موجود در آن اثرات تخریبی بسیار زیادی بر جسم و روان فرد مصرف کننده دارد.
باید گفت، به طور سنتی سال‌ها‌ست تریاک در صدر مصرف در کشور قرار دارد، هر چند جایگاه انواع مواد دیگر با در نظر گرفتن این دو فاکتور به فراخور شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه در حال دگرگونی بوده است. اما می‌توان گفت ذائقه مصرف در ایران همواره اولویت را به تریاک داده و بعد دیده شده تغییرات الگوی مصرف و سبک زندگی به ویژه میان جوانان و زنان آنها را به سمت مصرف مواد صنعتی سوق داده است.
