کادراس موسسه کادراس
درک دگرگونی‌های دنیای اجتماعی و اقتصادی امروز انسان‌ها نیاز به مفاهیمی نو دارد. یکی از اصطلاحاتی که امروزه در هر حوزه‌ای می‌توان ردپای آن را دید، «سبک زندگی[۱]» است. در واقع اصطلاح سبک زندگی معرف زندگی مدرن است، چرا که انسان باید از میان سبک‌های متفاوت زندگی انتخابی با توجه به شرایط روز خود داشته باشد. از سوی دیگر هم تمامی مسیرها برای انتخاب سبکی مناسب فراهم و هموار نیست و همین منجر به عارضه عصر مدرن شده است.
در زندگی سنتی کار و مصرف معنایی متفاوت داشت، به ویژه مفهوم مصرف امروزه با هویت گره خورده و مصرف مدرن از بسیاری جهات دارای اهمیت شده است. در واقع مصرف باعث شده تا فرایندهای شکل‌گیری هویت و ساختار سبک زندگی سنتی به کلی دگرگون شود و به دنبال تغییر فرایندهای مصرف، هویت نیز معنایی متفاوت یافته است. از این رو بروز و گسترش آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد در کشور نشان از یک مسئله اجتماعی مهم دارد و آن توجه به سبک زندگی است.
آنتونی گیدنز[۲]، سبک زندگی را « مجموعه‌ای نسبتاً هماهنگ از همه رفتارها و فعالیت‌های یک فرد معین در جریان زندگی روزمره می‌داند که مستلزم مجموعه‌ای از عادت‌ها و جهت‌گیری‌ها و بنابراین، برخوردار از نوعی وحدت است.[۳] در واقع می‌توان سبک زندگی را با مشخصات زیر برشمارد:
- سبک زندگی الگوهایی از رفتارها و واکنش‌ها است که بین افراد تمایز ایجاد می‌کند؛
- علاوه بر الگوهای رفتاری، سبک زندگی مجموعه‌ای از نگرش‌ها، باورها و جهت‌گیری‌های فردی است؛
- سبک زندگی فعالیتی انتخابی و روزمره است، یعنی دارای اختیار و توان کنشگری است و فرد می‌تواند آن را در جریان زندگی خود عملی سازد؛
- سبک زندگی دارای وحدت است، چرا که مجموعه‌ای از عادات و رفتارها را دربرمی‌گیرد که نیاز به انسجام و هماهنگی دارد؛
- سبک زندگی می‌تواند فردی و جمعی باشد، بدین معنی که می‌توان هم می‌توان در سطح فردی ملاحظه کرد و هم در سطح اجتماعی، فرد می‌تواند سبکی متفاوت از جمع داشته باشد؛
زمانی که سخن از سبک زندگی می‌شود، تمامی نمادهای جامعه مدرن را می‌توان بر اساس آن تعریف و آسیب‌شناسی کرد. اعتیاد به عنوان یکی از ابر معضل‌های جامعه مدرن برای زندگی امروز انسان‌ها به عنوان یک تهدید بالقوه شناخته شده است؛ اما به دلیل سیال بودن این مفهوم ظهور و بروز آن در جوامع مختلف با توجه به شرایط اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی متفاوت است. سبک زندگی نیز معرف همین مفهوم از اعتیاد است، آنچه باعث شده مبارزه و کنترل اعتیاد و مواد به دغدغه‌ایی جهانی تبدیل شود، گره خوردن آن با سبک زندگی افراد است.
بنابراین، طرح مفهوم سبک زندگی بدون مفاهیمی مانند مصرف و فرهنگ مصرفی بی‌معناست، چرا که اهمیت این مفهوم در ابتلای امروز جوامع به عصر فراونی، انباشت کالاها و در واقع شکل‌گیری فرهنگ مصرفی، منجر شده تا مصرف به بخش اصلی جوامع تبدیل شود. در این میان شیوع مصرف انواع مواد و پیامدهای آن خود یکی از عناصر سبک زندگی مدرن محسوب می‌شود.
منظور از سبک زندگی مدرن، تغییر جوامع از فرهنگ سنتی به فرهنگ مدرن، عبور از تابوها و باورهای فرهنگ سنتی به فرهنگ مدرن است. به عنوان مثال در فرهنگ سنتی اعتیاد زنان به عنوان امری قبیح شناخته و فرد از خانواده خود طرد می‌شد، اما امروزه با تحولات صورت گرفته نه تنها شاهد افزایش شیوع اعتیاد در زنان هستیم، بلکه به دلیل نقش‌آفرینی بیشتر زنان در جامعه، و شکست بخشی از تصورات و نقش‌های کلیشه‌ای گذشته، نگاه به زن معتاد نیز در حال دگرگونی است. هر چند تا رسیدن به جایگاه برابر با مردان بر اساس این تصور که اعتیاد یک بیماری است، فاصله زیادی وجود دارد؛ اما زنان معتاد امروز فرصت‌هایی برای بهبودی و بازگشت به جامعه را به دست آورده‌اند.
یکی از مهمترین مصادیق سبک زندگی مدرن، نقش رسانه‌ها و فضای مجازی است. فضای مجازی ارتباطات را تسهیل و به عنوان اثرگذارترین حوزه ارتباطی امروز بشر به ویژه در نوجوانان و جوانان شناخته می‌شود. اما از سوی دیگر مخاطراتی همچون، انسان اجتماعی تنها، دسترسی به فضاهای غایب و مخفی که در گذشته به سختی در اختیار افراد بود، تغییر شکل شهرها و روابط انسان‌ها و تغییر ساختار اقتصادی و گسترش سرمایه را به همراه داشته است. فضای مجازی دسترسی به مواد مخدر را تسهیل کرده، در واقع قاچاق سنتی مواد را دگرگون و دسترسی مجازی به انواع مواد به عنوان بخشی از بازار فروش و قاچاق را تسهیل کرده است.
همچنین سلامت روان، به عنوان یکی از مهمترین حوزه‌های که بستر شیوع اعتیاد است، در نتیجه سبک زندگی مدرن با وجود امکانات و ابزارهای مادی فراوان به چالش جدی کشیده شده است. اگر چه مدت های مدیدی است که انسان ها به مصرف مواد اعتیادآور روی آورده اند و شیوع و گسترش مصرف مواد چه در زنان و چه در مردان در جامعه مدرن را می توان با دلایلی مثل، ناهنجاری‌ها و نابرابری های اجتماعی، نابرابری اقتصادی، اختلالات شخصیتی و روانی، ضعف در فرایند جامعه پذیری در خانواده و حتی شکل خانواده عنوان کرد؛ نگاه به امر اعتیاد براساس تقدم زمانی از امری شخصی و فردی شروع و امروزه به عنوان امری اجتماعی تبدیل شده است؛ به همین دلیل سبک زندگی به عنوان نماد زندگی جمعی بشر با مفهوم اعتیاد نیز گره خورده است.
بر اساس نظریه «آبراهام مازلو[۴]»، سلامت روانی در گرو تحقق نیازهایی مانند، نیاز به محبت و دوستی، نیاز به شناخت و احترام و نیاز به تحریک و چالش و عدم تحقق این نیازها، جوامع را به مرز از هم پاشیدگی اجتماعی می رساند[۵]؛ و خطر اختلال های روانی را افزایش می دهد. جوامعی که دچار آنومی اجتماعی و روانی هستند، رشد روانی متناسبی با رشد جسمانی ندارند. بنابراین اختلال های روانی پیچیده ای ظهور می کند که اولین بروز آن تاب نیاوردن در مقابل مشکلات است. چنین افرادی بیشتر در معرض خطر اعتیاد به مواد مخدر و داروهای روان گردان قرار د ارند. در واقع اعتیاد باعث می شود فرد نقش های اجتماعی، معنوی و عاطفی خود در سطح جامعه و خانواده را به درستی ایفا نکند، و علاوه بر زندگی فردی، زندگی اجتماعی او به شدت آسیب می بیند. به نظر می‌رسد سبک زندگی مدرن بیش از همه حوزه سلامت روان افراد را با مشکل فراوانی روبرو کرده است. بشر امروز بیش از هر زمان دیگری با استرس، اختلاهای فکری و وسواسی، رفتار اعتیادآور، اختلال‌های هیجانی، اضطراب، آشفتگی روحی روبرو است، و عدم تاب‌آوری در برابر مشکلات در برخی افراد منجر به ظهور اعتیاد شده است.
پی نوشت‌ها :
[۱] Life Style
[۲] Anthony Giddens
[۳] نگاه کنید به کتاب: آنتونی گیدنر، تجدد و تشخص؛ جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، نشر نی، ۱۳۹۰٫
[۴] Abraham Maslow
[۵] D. Rowe, How to Improve youe Mental Well-being. London: Mind, 2002
بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است.
