کادراس موسسه کادراس
مصرف غیر پزشکی اوپیوئیدها در میان مصرف‌کنندگان مواد مخدر، همیشه با منفی‌ترین پیامدهای سلامتی منسوب به هر نوع ماده مخدری همراه بوده است. سوابق موجود در سطح جهانی، نشان می‌دهد که مصرف اوپیوئیدها، مسئول اکثر مرگ‌ومیرهای مرتبط با مواد مخدر بوده است. هرچند، در چند سال اخیر، تهدیدهای جدیدی در رابطه با مواد مخدر پدید آمده است؛ که باعث افزایش موارد اوردوز مواد مخدر در برخی مناطق، و افزایش سرعت تعداد افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد مخدر در برخی دیگر از مناطق شده است. این بحران اوپیوئید نوین، مربوط به مصرف غیر پزشکی اوپیوئیدهای دارویی است. با این وجود که هروئین همچنان عمده‌ترین نگرانی برای اکثر کشورها و جمعیت مصرف کننده اوپیوئیدها است، در برخی کشورها و مناطق، مصرف غیر پزشکی اوپیوئیدهای دارویی، تهدیدهای جدیدی برای سلامتی ایجاد کرده است.
مصرف غیر پزشکی اوپیوئیدهای دارویی پدیده جدیدی نیست. این مسئله طی دهه‌های اخیر به عنوان بخشی از الگوی مصرف چند ماده، در بین مصرف‌کنندگان پرخطر یا دائمی اوپیوئیدها، مورد مشاهده قرار گرفته است. ویژگی اصلی بحران اوپیوئید اخیر، ظهور مصرف غیر پزشکی اوپیوئیدهای دارویی به عنوان پدیده اصلی است؛ که منجر به بروز آمار نگران‌کننده‌ای در زمینه وابستگی به مواد و مرگ‌ومیر ناشی از اوردوز در سطح ملی شده است. مناطقی که تحت بیشترین تأثیر ناشی از این بحران قرار گرفته‌اند، آمریکای شمالی و غربی، مرکزی و آفریقای شمالی هستند؛ که مواد مخدر و دینامیک‌های مختلفی، تهدید موجود در این مناطق را گسترش می‌دهند. در آمریکای شمالی، معرفی فنتانیل و آنالوگ‌های آن (فنتانیل‌ها) در بازار مواد مخدر، منجر به ایجاد سندم مصرف اوپیوئیدها شده است؛ که ویژگی اصلی آن افزایش بی‌سابقه در مرگ‌ومیر ناشی از اوردوز اوپیوئیدها است. در آفریقای غربی، مرکزی و شمالی، و خاورمیانه، ترامادول (یک اوپیوئید دارویی که تحت نظارت بین‌المللی قرار ندارد) به عنوان یکی از عمده‌ترین اوپیوئیدهای نگران‌کننده ظاهر شده است. این ماده مخدر، علاوه بر اینکه از بازار قانونی منحرف می‌شود، عمدتاً در مقادیر بالاتر از آنچه برای مدیریت درد تجویز می‌شود، به این مناطق قاچاق می‌شود؛ که منجر به افزایش آغاز به درمان تعداد افراد مبتلا به اختلال مصرف ترامادول در این مناطق شده است.
اوپیوئیدها که شامل اوپی‌یت‌ها (هروئین و تریاک) و اوپیوئیدهای دارویی و سایر اوپیوئیدهای مصنوعی هستند، به دلیل پیامدهای شدید مصرف‌شان برای سلامت افراد در بسیاری از کشورها یک نگرانی عمده به حساب می‌آیند. مثلاً در سال ۲۰۱۷ مصرف اوپیوئیدها تقریباً عامل ۸۰ درصد از ۴۲ میلیون سال زندگی «سالم» از دست رفته در نتیجه ناتوانی و مرگ زودرس (سال‌های از دست رفته زندگی با ناتوانی) بود و ۶۶ درصد از حدود ۱۶۷۰۰۰ مرگ نسبت داده شده به اختلالات مصرف مواد مخدر را به خود اختصاص می‌داد.
بر اساس ارقام سال ۲۰۱۸، ۵۷.۸ میلیون نفر در سراسر جهان در سال پیش از آن اوپیوئید مصرف کرده بودند؛ این رقم شامل مصرف‌کنندگان اوپی‌یت‌ها (۳۰.۴ میلیون نفر) و نیز کسانی بود که اوپیوئیدهای دارویی را به صورت نادرست مصرف کرده بودند. این عدد معادل شیوع ۲/۱ درصدی مصرف سال گذشته اوپیوئیدها در میان جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله جهان است. مصرف اوپیوئیدها در آمریکای شمالی (۳.۶ درصد)، استرالیا و نیوزیلند (۳.۳ درصد)، خاور نزدیک، خاورمیانه و آسیای جنوب غربی (۲.۶ درصد) و جنوب آسیا (۲.۰ درصد) و بالاتر از میانگین جهانی است. جمعیت جنوب آسیا تقریباً ۲۰ درصد از جمعیت جهانی افراد ۱۵ ۶۴ ساله را تشکیل می‌دهد و بیش از یک سوم تعداد برآورد شده مصرف‌کنندگان مواد مخدر سراسر جهان در این ناحیه زندگی می‌کنند.
شیوع مصرف سال گذشته اوپیوئیدها در خاور نزدیک، خاورمیانه و آسیای جنوب غربی ۰.۶ درصد و در جنوب آسیا ۱.۱ درصد و بالاتر از میانگین جهانی است؛ این دو ناحیه در مجموع تقریباً ۶۰ درصد از تعداد برآورده شده مصرف‌کنندگان اوپیوئیدها در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند.
اگرچه برآوردهای جهانی در این زمینه در دسترس نیست ولی مصرف غیر پزشکی اوپیوئیدهای دارویی در بسیاری از کشورها به ویژه در کشورهای غرب و شمال آفریقا و خاور نزدیک و خاورمیانه (ترامادول) و آمریکای شمالی (هیدروکدون، اکسی کدون، کدئین، ترامادول و فنتانیل) گزارش شده است.
به استثنای نیجریه که بر اساس برآوردها در سال ۲۰۱۷ ۴.۶ میلیون نفر در آن اوپیوئید (عمدتاً ترامادول) مصرف کرده‌اند، برآوردهای شیوع مصرف اوپیوئیدها در سطح جمعیت برای کشورهای غرب، مرکز و شمال آفریقا در دسترس نیست. با این حال بسیاری از کشورهای واقع در این ناحیه‌ها مقادیر بالایی از مصرف غیر پزشکی ترامادول را گزارش می‌دهند. مثلاً در مصر، ۲.۵ درصد دانش‌آموزان پسر و ۱.۴ درصد دانش‌آموزان دختر ۱۵ تا ۱۷ ساله تجربه مصرف نادرست ترامادول را در سال پیش از پیمایش داشتند. دانش‌آموزان این کشور همچنین مصرف هروئین یا تریاک / مرفین در سال ۲۰۱۶ را البته به میزانی کمتر گزارش کردند. علاوه بر این، داده‌های مربوط به ارائه درمان نشان می‌دهد که شیوع مصرف غیر پزشکی اوپیوئیدها در مصر بسیار بالا است. بر اساس گزارش‌ها مقصد قرص ترامادول موجود در برخی بخش‌های آفریقا بازار غیرقانونی است و ممکن است دوز مصرفی آن بالاتر از مقداری باشد که معمولاً برای اهداف پزشکی تجویز می‌شود»
بحران اوپیوئیدها در آمریکای شمالی همچنان ادامه دارد، و تعداد مرگ و میر ناشی از بیشمصرفی این مواد که به مصرف فنتانیل و آنالوگ‌های آن نسبت داده می‌شود رکورد جدیدی ثبت کرده است. این مواد به عنوان ترکیبات تقلبی به هروئین و سایر مواد مخدر اضافه می‌شوند و همچنین به عنوان اوپیوئیدهای تجویزی تقلبی مانند اکسی کدون یا هیدروکدون و حتی به عنوان بنزودیازپین‌های تقلبی به تعداد زیادی از مصرف‌کنندگان ناآگاه اوپیوئیدها و سایر مواد مخدر فروخته می‌شوند. در سال ۲۰۱۸ نشان داده شد که ۱۰.۳ میلیون نفر یا ۳.۷ درصد از جمعیت ۱۲ ساله و بالاتر در ایالات متحده تجربه مصرف نادرست اوپیوئیدها را در سال پیش داشته‌اند. از میان این افراد، ۹.۹ میلیون نفر (۳.۶ درصد از جمعیت) مصرف غیر پزشکی اوپیوئیدهای تجویز شده را گزارش کردند در حالی که نزدیک به ۸۰۰۰۰۰ نفر از مصرف هروئین در سال پیش خبر دادند.
تعداد مرگ و میر ناشی از بیشمصرفی در ایالات متحده در سال ۲۰۱۷ با ۷۰۲۳۷ مورد مرگ به اوج خود رسید (۲۱.۷ مورد مرگ در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت)، که از این تعداد ۴۷۶۰۰ مورد (۶۸ درصد: ۱۴.۹ مرگ در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت) به اوپیوئیدها نسبت داده شده است. در سال ۲۰۱۸، برای اولین بار پس از سال ۱۹۹۹، تعداد مرگ‌های ناشی از بیشمصرفی سال گذشته با ۴ درصد کاهش به ۶۷ هزار و ۳۶۷ مرگ رسید (۲۰.۷ مرگ در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت). اوپیوئیدها مسئول بیشترین تعداد این مرگ‌ها بودند و در کل ۴۶۸۰۲ مورد را در سال ۲۰۱۸ به خود اختصاص می‌دادند (۱۴.۶ مرگ در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت) که ۶۷ درصد آنها به فنتانیل نسبت داده شده است.
به همین ترتیب، مرگ‌های ناشی از بیشمصرفی اوپیوئیدها در کانادا طی دو سال ۵۰ درصد افزایش یافت و از ۳.۰۲۳ مرگ در سال ۲۰۱۶ (۸.۴ مرگ در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت) به ۴۳۹۸ مرگ در سال ۲۰۱۸ (۱۱.۹ مرگ در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر جمعیت) رسید که فنتانیل‌ها در بیشتر آنها (۸۰ درصد) دخیل بودند.
همچنین نشانه‌هایی از افزایش مصرف غیر پزشکی اوپیوئیدهای دارویی در غرب و مرکز اروپا وجود دارد که در افزایش نسبت پذیرش و بستری به منظور درمان مصرف این مواد در سال‌های اخیر منعکس شده است. در سال ۲۰۱۷ مصرف‌کنندگان اوپیوئیدهای دارویی از جمله متادون، بوپرنوروفین، فنتانیل، کدئین، مرفین، ترامادول و اکسی کدون ۲۲ درصد از کل مراجعانی را تشکیل می‌دادند که در این ناحیه به برنامه درمان اختلالات مصرف اوپیوئیدها (به عنوان ماده مخدر اصلی خود) وارد شده بودند.
