نابرابری جنسیتی و گسترش اعتیاد

شاخص نابرابری جنسیتی (GII)[۱]، نشانه ضعف و تبعیض جنسیتی بین دستاوردهای زنان و مردان در یک جامعه  و شاخصی جهت سنجش نابرابری جنسیتی در سطح جهان به حساب می‌آید که در برنامه بیستمین سالگرد گزارش برنامه توسعه سازمان ملل متحد معرفی شد. این شاخص که بر اساس اندازه‌گیری ترکیبی برای تعیین میزان نابرابری جنسیتی و در نتیجه جایگاه کشورها در آن مشخص شده دارای سه زیر شاخص است که عبارتند از:

• زیر شاخص سلامت: شامل بهداشت باروری، به عبارتی میزان مرگ و میر مادران در هنگام زایمان، و نرخ باروری نوجوانان را در برمی‌گیرد.
• زیرشاخص مشارکت اقتصادی: نرخ مشارکت نیروی کار به تفکیک جنسیت، میزان درآمد و درصد زنان مشغول به کار در سطوح مدیریتی و کارهای تخصصی در محاسبه این زیرشاخص استفاده است.
• زیر شاخص توانمندسازی: برای نشان دادن این شاخص از میزان تفاوت در مشارکت زنان در مشاغل تصمیم‌ساز و رده بالای سیاسی مانند کسب تعداد کرسی‌های پارلمانی توسط زنان، اشغال شده است.[۲]

نمودار ۱) شاخص نابرابری جنسیتی

بر اساس گزارش دفتر توسعه انسانی سازمان ملل متحد، نابرابری جنسیتی مانع اصلی توسعه انسانی به شمار می‌رود. از این سو، دختران و زنان از سال ۱۹۹۰ گام‌های اساسی در این حوزه برداشته‌اند اما هنوز برابری جنسیتی را به دست نیاورده‌اند. در واقع مخاطراتی که زنان با آنها روبرو هستند، منبع اصای نابرابری جنسیتی شناخته می‌شود. در بیشتر مواقع، زنان و دختران در بهداشت، آموزش، مشارکت و حضور سیاسی، بازار کار و…. نسبت به مردان با تبعیض مواجه‌اند.

 شاخص نابرابری جنسیتی هر ساله در چارچوب گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد منتشر می‌شود تا به طور دقیق اختلافات در توزیع دستاوردهای زنان و مردان بالای ۱۵ سال را نشان دهد. بر این اساس هر چه عدد شاخص نابرابری جنسیتی بیشتر باشد، اختلافات در توزیع دستاوردهای زنان و مردان بیشتر است و در نتیجه در آن منطقه یا کشور شاهد کاهش رشد انسانی خواهیم بود. این شاخص هر ساله موقعیت و جایگاه زنان را در ۱۶۲ کشور جهان و شکاف‌های جنسیتی موجود را روشن می‌کند.

 

جایگاه کشورها و ایران در شاخص نابرابری جنسیتی

شاخص نابرابری جنسیتی  و عدد مربوط به جایگاه هر یک از کشورها حاصل محاسباتی است که از ۱۴ نمایه به دست می‌آید  و حاصل محاسبات عددی بین صفر و یک است. هر چه عدد به یک نزدیکتر باشد به معنای برابری جنسیتی است و هر چه به صفر نزدیک باشد به معنای شکاف در برابری جنسیتی است. آخرین گزارش سال ۲۰۱۹ در خصوص نابرابری جنسیتی تاکید می کند که به طور کلی در قرن بیستم در زمینه کاهش نابرابری دستاوردهای چشم‌گیری در حوزه بهداشت، آموزش و مشارکت در بازار کار و سیاست حاصل شده است. اما با نزدیک شدن به بیست و پنجمین سالگرد کنفرانس جهانی درباره وضعیت زنان در سال ۲۰۲۰، شواهد نشان می‌دهد بسیاری از چالش‌های ایجاد برابری، همچنان وجود دارد و همچنان جهان برای رسیدن به برابری میان زنان و مردان تا سال ۲۰۳۰ که نقشه راه سازمان ملل متحد است، فاصله زیادی دارد. بر اساس روندهای فعلی، ۲۰۲ سال طول خواهد کشید تا شکاف جنسیتی در دستیابی به فرصت‌های اقتصادی از بین رود . بررسی زیرشاخص‌های نابرابری جنسیتی در سطح جهان حکایت از آن دارد که در سال‌های اخیر پیشرفت کلی در زمینه کاهش نابرابری جنسیتی در جهان کند شده است.[۳]

در گزارش سال ۲۰۱۹، کشورهای دارای کمترین نابرابری جنسیتی عبارتند از: نروژ، سویس، ایرلند، آلمان،هنگ کنگ و استرالیا است و در مقایسه بیشترین نابرابری جنسیتی مربوط می‌شود به نیجریه، آفریقای مرکزی، چاد، سودان جنوبی، بوروندی و مالی.

نمودار ۲) کشورهای دارای بیشترین نابرابری جنسیتی ۲۰۱۹   

 

 

نمودار ۳) کشورهای دارای کمترین نابرابری جنسیتی ۲۰۱۹

 

بررسی وضعیت ایران از سال ۲۰۱۵ نشان می‌دهد، غیر از سال ۲۰۱۷ که شاهد بهبود نسبی در وضعیت ایران با تغییر رتبه از جایگاه ۱۱۸ جهان به رتبه ۱۰۹ بوده‌ایم+، در بقیه سالها از ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ تغییر چندانی رخ نداده و در واقع در بیشتر این سال‌ها ایران وضعیت پایدار و ثابتی داشته است. بر اساس آمار سال ۲۰۱۹، در ایران ۳٫۱ درصد -+*/کرسی‌های پارلمان در اختیار زنان است. همچنین ۶۶٫۸ درصد از زنان بالای ۱۵ سال در مقایسه با ۷۰٫۲ درصد مردان، به سطح تحصلات متوسطه رسیده‌اند. مشارکت زنان در بازار کار نسبت به مردان ۷٫۷۲ درصد در مقایسه با مردان ۱۶٫۲ درصد است. نرخ زایمان در سنین نوجوانی یعنی بازده سنی ۱۵ تا ۱۹ سال از هر ۱۰۰۰ زایمان ۲۶٫۷ است.[۴]

این امر نشان می‌دهد به رغم بهبود در وضعیت تحصیلی زنان ایرانی نسبت به قبل و همچنین نسبت به کشورهای همسایه و افزایش  بهبود کیفیت شاخص‌های بهداشت و سلامت، اما همچنان نابرابری‌های جنسیتی وجود دارد و در سال‌های اخیر نه تنها بهبود نیافته، بلکه ثبات در این وضعیت نشان از ضرورت تلاش در کاهش نابرابری‌ها را بیشتر کرده است. از سویی سقوط رتبه ایران در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ نسبت به سال ۲۰۱۷، نشان می‌دهد بیشتر کشورهای دنیا در امر بهبود وضعیت زنان وکاهش نابرابری‌ها به مراتب بهتر عمل کرده‌اند.

    جدول ۱)  جایگاه ایران در شاخص نابرابری جنسیتی

امروزه توجه ویژه ای به برابری جنسیتی  برای توضیح وضعیت توسعه پایدار کشورها و وضعیت زنان در مواجه با پدیده اعتیاد می شود.. بر این اساس، پرداختن به موضوع برابری جنسیتی، مفهومی به روز جهت اندازه گیری سطح نابرابری میان زن و مرد در یک جامعه می باشد و به عنوان یکی از شاخص های مهم در توضیح وضعیت توسعه پایدار جوامع به کار می رود. برابری از منظر جنسیتی کلید واژه ای است که می توان از طریق آن روند رو به افزایش بحران های اجتماعی مانند اعتیاد را بهتر فهمید. در واقع پاسخ افراد جامعه به نابرابری ها و قرار گرفتن در این احساس طردشدگی به ویژه از جانب زنان از جمله موقعیت هایی است که پژوهشگران معتقدند، اعتیاد در درون این شرایط و متن اتفاق می افتد.

 

پی‌نوشت‌ها

[۱] Gender Inequality Index

[۲] http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2019.pdf

[۳] Ibid, page 147 – 150

[۴] http://hdr.undp.org/sites/all/themes/hdr_theme/country-notes/IRN.pdf

 

بازنشر این مطلب صرفاً با ذکر منبع «کادراس» بلامانع است.