جهانی شدن و الگوی ترانزیت مواد مخدر

جهانی شدن و افزایش تبادلات ارتباطی اعم از راه‌های دست‌یابی و شبکه‌های مجازی در کنار سایر تأثیرات مثبت خود، منجر به پیچیده‌تر شدن وضعیت قاچاق و ترانزیت مواد مخدر در جهان نیز شده است. شبکه‌ای شدن جامعه، منجر به شکل‌گیری گروه‌های جنایی سازمان‌یافته‌ای شده که گستره فعالیت آنها تمام دنیاست و از طریق ارتباطاتی که دارند روند توزیع مواد مخدر را تسهیل کرده‌اند. دلایل تاثیرگذاری جهانی شدن بر پیچیده‌تر شدن روند قاچاق مواد مخدر را می‌توان به این صورت خلاصه کرد:

• قاچاقچیان در تلاش برای گریختن از چنگ قانون از همه‌ی فناوری‌های ارتباطی نوینی که عصر جهانی شدن فراهم آورده، استفاده می‌کنند؛
• جهانی شدن امور مالی به ایجاد زیرساختاری انجامیده که مبالغ هنگفت پول را می‌توان در سراسر جهان به صورت الکترونیکی و در چند ثانیه انتقال داد و به این ترتیب درآمدهای ناشی از قاچاق مواد را تا حدودی می‌توان به آسانی با پولشویی تسهیل کرد؛
• در عصر کنونی به دنبال تسهیل در مراودات میان کشورها، ورود و خروج افراد و کالاهای قانونی، فرصت‌های قاچاق مواد نیز بیشتر شده است.

امروزه به دنبال صنعتی شدن و تجاری شدن بسیاری از کشورها، حمل و نقل مواد و ترانزیت آن از مراکز تولید با توجه ویژه به هدف مصرف، شبکه‌ای و اتمی شده و تحت تاثیر صنعتی شدن قرار گرفته است. از این رو به راحتی می‌توان آن را در زمره «جرایم سازمان‌یافته» محسوب کرد. از این رو ماهیت کج‌روی‌ها و بزه‌های اجتماعی تغییر یافته و شکلی سلسله مراتبی گرفته است. با توجه به وجود مرز مشترک بسیار گسترده ایران با افغانستان و پاکستان، به عنوان دو کشور اصلی تولیید‌کننده تریاک و هروئین، همواره امکان استفاده از ایران، هم به عنوان بازاری برای مصرف  و هم مسیری برای ترانزیت مواد مخدر مورد توجه بوده است. همکاری گروه‌های سازمان یافته قاچاق مواد در خارج از ایران با یکدیگر و ادامه همکاری آنها با برخی از گروه‌های داخلی موجب شکل‌گیری شبکه‌ای پیچیده از توزیع مواد مخدر در ایران نیز شده است. سازمان‌های قاچاق مواد تلاش می‌کنند تا از درون خاک کشورهای همسایه، عملیات انتقال مواد مخدر را به ایران سازماندهی کنند؛ چرا که اینگونه سازمان‌ها عملیات ترانزیت را در کشورهای کم خطر نیز سازماندهی می‌کنند تا تهدیدها و هزینه‌های فعالیت خود را به حداقل ممکن کاهش دهند.

سود سرشاز از ترانزیت مواد به دلیل تقاضای فراونی که نسبت به آن وجود دارد، باعث گسترش شبکه‌های قاچاق مواد، خصوصاً در مناطقی که در محورهای ترانزیتی قرار دارند، شده است. به همین دلیل با وجود موانع عینی و حقوقی به منظور کاهش ورود مواد مخدر به ایران، همچنان ترانزیت مواد به داخل کشور بالا است. در واقع این امر صرفا محدود به ایران نیست، بلکه کشورهای متقاضی مواد از یک سو  و نزدیکی به محورهای ترانزیت از سوی دیگر، بیشترین گروه‌های هدف برای انتقال و توزیع مواد مخدر محسوب می‌شوند. با وجود، تلاش‌های گسترده نیروهای امنیتی و انتظامی داخلی و بین‌المللی، به دلیل سود سرشاری که تجارت مواد دارد، هر ساله افزایش ده درصدی داشته است. همچنین، شبکه‌های توزیعی نیز گسترش فراوان یافته و محورهای انتقال و توزیع به شدت گسترده شده است.

بنابراین، جهانی شدن اقتصاد و ظهور تکنولوژی‌های جدید ارتباطی و حمل و نقل، سازمان‌های جنایی را کمک می‌کند تا عملیات ترانزیت خود را بیرون از مرزها سازماندهی کنند. در این شرایط استراتژی اساسی این سازمان‌ها، استقرار کارکردهای مدیریتی و تولیدی در مناطق کم‌خطر است که عوامل کنترل نهادی و نظامی کمتر است. منطق عرضه مواد به دلیل شبکه‌های فراملیتی منطقه‌ای دارای سازوکارهای پیچیده‌ای است؛ اما باید به این نکته مهم توجه داشت که سود سرشار و تقاضای بالای مواد، ترانزیت و قاچاق مواد را به امری جذاب تبدیل کرده است. در عصری که در آن زندگی می‌کنیم، گروه‌های سازمان‌یافته قاچاق مواد از قواعد خاصی پیروی می‌کنند تا بتوانند کمترین هزینه و بیشترین سود را کسب کنند. درآمد رو به افزایش قاچاقچیان به واسطه سازوکارهای پولشویی در بازارهای مالی جهانی منجر به افزایش ثروت قانونی افراد یا گروه‌های سازمان‌یافته شده است.

در ایران به دلایل جغرافیایی و همسایگی با کشورهای تولید کننده مواد مخدر و وجود بازارهای مصرف داخلی  و تقاضا برای آنها، بازار قاچاق مواد مخدر همچنان وجود دارد. بیش از ۸۳ درصد تریاک و و حدود ۴۵ درصد هرودین قاچاق شده از افغانستان وارد ایران می‌شود. بیشترین تاثیر قاچاق مواد مخدر در پیرامون افغانستان در استان سیستان و بلوچستان و استان کرمان است. سیستان و بلوپستان دروازه ورود مواد مخدر به داخل ایران می‎باشد و کرمان نقش حلقه واسط  و اتصال سیاستان و بلوچستان با سایر نقاط مرکزی، غربی و حتی جنوبی کشور است. موقعیت جغرافیایی مناسب استان کرمان باعث شده تا قاچاقچیان مواد مخدر از این موقعیت مناسب مکانی استقاده و از کرمان به عنوان توزیع کننده مواد و نقطه اتصال ترانزیتی مواد مخدر به سایر نقاط کشور بهره برند. آنچه بیش از همه از اهمیت برخوردار است، روند تغییر الگوی قاچاق مواد است؛ به عنوان مثال در دهه هشتاد میزان قاچاق ۶۶ درصدی تریاک به ۵۸ درصد رسید؛ این امر حاکی از تقاضا برای مصرف مواد جدید صنعتی و شیمیایی به دنبال افزایش مصرف داخلی بوده است. امری که موجب شد تا الگوی قاچاق مواد نیز دستخوش تغییراتی شود. در واقع امروزه قاچاقچیان مواد را به میزان بسیار کمتر از قبل اما با دفعات بیشتر به ویژه برای شهرهای بزرگ مانند تهران انتقال می‌دهند.