کادراس موسسه کادراس
بی شک پدیده اعتیاد به عنوان یکی از جدی ترین و پیچیده ترین آسیب های فردی و اجتماعی در جوامع بشری شناخته می شود. ما هنگامی که با کلمه «اعتیاد» رو به رو می شویم، عموما وابستگی به انواع مواد مخدر یا محرک در ذهن نقش می بندد. با این حال براساس آخرین تحقیقات، برخی محققین مسئله اعتیاد به مواد غذایی فوق فرآوری شده را مطرح کردند. آناهاد اوکنر[۱] ، روزنامه نگار و گزارشگر نیویورک تایمز در مقاله به تاریخ ۲۱ فوریه ۲۰۲۱ به این موضوع پرداخته است.
به گزارش «نیویورک تایمز[۲]» پنج سال پیش گروهی از دانشمندان حوزه تغذیه مطالعاتی را بر روی عادات غذایی آمریکایی ها انجام داده و به نتایج قابل توجهی رسیدند. بیشتر کالری مصرفی توسط آمریکایی ها از غذا های فوق آوری شده را تشکیل می دهند که دارای مقدار زیادی قند، نمک، روغن، چربی، مواد افزودنی و … می باشند که ما آن ها را به عنوان «فرمول بندی ها صنعتی» می شناسیم.
غذاهای فرآوری شده علی رغم ارتباطی که با چاقی، بیماری های قلبی، دیابت نوع دو و سایر مشکلات مربوط به حوزه سلامتی ؛ همچنان در عادات غذایی آمریکایی ها جایگاه ویژه ای دارد. قیمت پایین، تهیه آسان و مهم تر از همه طعم لذیذ از ویژگی های اینگونه غذا ها محسوب می شود. این مدل غذا ها به شدت از سوی صنایع غذایی به بازار عرضه می شوند. برخی از دانشمندان اما به دلایل دیگری درباره مصرف زیاد این غذا ها فرآوری شده عنوان کردند. به عقیده برخی دلیل اصلی مصرف اینگونه مواد غذایی نه تنها وسوسه انگیز بودن آنها، بلکه خاصیت اعتیاد آور ایشان است. ادعایی بحث برانگیز که سبب جدل هایی در میان محققان شده است.
به تازگی مجله تغذیه بالینی آمریکا[۳] مقاله ای علمی درباره اعتیاد به مواد غذایی منتشر و این سوال را مطرح کرد که آیا غذا های فوق العاده فرآوری شده در پر خوری و چاقی موثر است یا خیر؟ این بحث میان دو تن از متخصصان برجسته این حوزه یعنی اشلی گرهاردت[۴] دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه میشیگان و دکتر یوهانس هببراند[۵] رئیس گروه روان پزشکی کودک و نوجوان در بخش روان پزشکی و روان درمانی دانشگاه دویسبورگ اسن [۶]آلمان برگزار گردید.
دکتر گرهاردت روانشناس بالینی بر روی مسئله اعتیاد به مواد غذایی تحقیقاتی انجام داده است. او با استناد به نظرسنجی های صورت گرفته پیرامون نشانه های رفتار اعتیاد آور نسبت به غذا نظرات خود را بیان می کند. در مطالعه ای با بیش از ۵۰۰ نفر شرکت کننده، گرهاردت و همکارانش دریافتند که برخی غذا ها، گرایش هایی اعتیاد آور ایجاد می کنند؛ مانند اشتیاق به میل غذا، از دست دادن کنترل و عدم توانایی مصرف در قطع مواد غذایی که عواقبی برای بدن فرد ایجاد می کند. در راس لیست، مواد غذایی مانند پیتزا، شکلات، چیپس، کلوچه، بستنی، سیب زمینی سرخ کرده و چیز برگر قرار دارد.
دکتر گرهاردت در تحقیقات خود دریافته است؛ که برخی ویژگی های این غذا ها فوق فرآوری شده اشتراکات زیادی با مواد اعتیاد آور دارند. مواد تشکیل دهنده مخدرهایی همچون سیگار و کوکائین به مانند گیاهان و غذا های طبیعی مانند فیبر ها، پروتئین ها و آب است که سرعت جذب آن ها بسیار کم می باشد. در هنگام مصرف این مواد غذایی بخش هایی از این مواد تصفیه شده و جذب خون انسان می شوند و توانایی فعال کردن بخش هایی از مغز که مربوط به پاداش، احساسات و انگیزه ها را در فرد دارد. وی در ادامه افزود :« نمک، طعم دهنده های مصنوعی و سایر مواد افزودنی سبب افزایش خواص اعتیاد آور مواد خوراکی شده و میل به آن ها را افزایش می دهد.»
یک وجه مشترک میان غذاهای اعتیاد آور فوق فرآوری شده آن است که دارای مقدار زیادی چربی و کربوهیدرات است که ما به شکل عادی در غذاهای طبیعی مانند میوه جات، سبزیجات، گوشت، دانه های روانی و … مشاهده نمی کنیم. دکتر گرهاردت در این باره معتقد است مردم رفتار اعتیاد آور نسبت به غذاهای طبیعی مانند توت فرنگی را تجربه نمی کنند. این غذا های فوق فرآوری شده و زیر مجموعه های آن ها تاثیری شبیه به سایر مواد اعتیاد آور دارند. این دسته از مواد غذایی سبب بروز حالت های غیر عادی مانند مصرف الکل یا سیگار می شوند.
در مطالعه دیگری دکتر گرهاردت دریافت که وقتی افرادی مصرف مواد فوق فرآوری شده را کاهش می دهند، علائمی را تجربه می کنند که بسیار شبیه به ترک سایر مواد مخدر است که به عنوان نمونه می توان به علائمی همچون تحریک پذیری، خستگی، احساس غم و گرسنگی اشاره کرد. محققان دیگری در مطالعاتی بر روی مغز انسان نشان دادند که افرادی که به طور مداوم از غذاهای کم ارزش استفاده می کنند؛ به مرور زمان تحمل شان کاهش یافته و برای کسب لذت نیاز به مصرف مقدار بیشتری از آن ماده غذایی دارند.
دکتر گرهاردت در کلینیک خود با بیماران بسیاری مانند افراد چاق و … روبه رو شده است که برای کنترل مصرف غذاهای فوق فرآوری شده دست به تلاشی بیهوده برای ترک آن ها می زنند. برخی نیز سعی می کنند تا این غذا ها را به شکل متعادلی مصرف کنند، اما زمانی که به خود می آیند دچار بیماری و حس پریشانی شدند. با گذشت زمان بسیاری از بیماران وی دریافتند با مشکلاتی همچون دیابت کنترل نشده، افزایش وزن و سایر مشکلات مربوط به حوزه سلامتی، نمی توانند این غذا ها را ترک کنند.
دکتر گرهاردت در این باره گفت:« نکته قابل توجه آن است که بسیاری از مراجعه کنندگان به من، تقریبا به شکل همیشگی از عوارض منفی مصرف مواد غذایی فوق فرآوری شده آگاهی کامل دارند و ایشان به طور عادی سعی کردند تا ده ها برنامه مانند رژیم های غذایی و ... را امتحان کرده تا بتوانند رابطه خود با این مواد غذایی را کنترل کنند» وی در ادامه افزود:« اگرچه ممکن است این تلاش ها در کوتاه مدت تاثیرات مفیدی داشته باشد اما در نهایت به وضع نخست شان برمی گردند» اما دکتر هببرند دارای اختلاف نظر با دکتر گرهاردت است. در حالی که چیپس و پیتزا برای برخی اعتیاد آور به نظر می رسند اما سبب ایجاد تغییر در ذهن افراد نمی شوند. این در حالی است که به عنوان مثال مصرف سیگار، نوشیدنی های الکلی و هروئین سبب ایجاد تاثیرات فوری در ذهن افراد می شود؛ بالعکس مصرف غذا ها چنین تاثیری ندارد.
دکتر هببراند معتقد است مصرف مواد اعتیاد آور سبب تاثیر بر روی سیستم عصبی مغز شده و حالات روحی و روانی فرد را تغییر می دهد. اما زمانی که ما غذا های فوق فرآوری شده را مصرف می کنیم، دچار این حالت نمی شویم، زیرا هیچ تاثیری بر روی مغز ما نمی گذارد. در اختلالات مربوط به مواد مخدر، افراد به ماده ای شیمیایی خاص وابسته می شوند که بر روی مغز آن ها تاثیر می گذارد که به عنوان مثال می توان به نیکوتین در سیگار و اتانول موجود در مشروبات الکلی اشاره کرد. معمولا این افراد به دنبال آین مواد هستند تا نئشه شوند و سپس برای کاهش احساسات مانند افسردگی و … به آن وابسته می شوند.
در ادامه دکتر هببراند بر این نکته تاکید کرد که هیچ کدام از ترکیبات غذایی اعتیاد آور نیستند. در حقیقت شواهد امر نشان می دهد که افراد چاق پر خوری می کنند و طیف وسیعی از غذاها، طعم ها و ترکیبات مختلف را مصرف می کنند. ایشان معتقدند یکی از دلایل اصلی پر خوری، صنایع غذایی هستند که سالانه بیش از ۲۰۰۰۰ محصول جدید را وارد بازار می کنند و به مردم این امکان را می دهند که به انواع غذا ها و نوشیدنی های مختلف دسترسی پیدا کنند.
کسانی که علیه اعتیاد به مصرف غذا صحبت می کنند، به این نکته اشاره دارند که بسیاری از افراد به شکل روزانه و بدون داشتن علائمی از اعتیاد، غذا های فوق فرآوری شده را مصرف می کنند. اما دکتر گرهاردت به ین نکته اشاره دارد که مواد اعتیاد آور هر مصرف کننده ای را درگیر نمی کند. طبق تحقیقات صورت گرفته حدود دو سوم افراد سیگاری، معتاد می شوند. این در حالی است که یک سوم آن ها هیچ اعتیادی پیدا نمی کنند. تنها حدود ۲۱٪ افرادی که کوکائین مصرف می کنند، معتاد می شوند. این در حالی است که فقط ۲۳٪ افراد الکلی به آن وابستگی پیدا می کنند.
تحقیقات دیگری نشان می دهد که طیف وسیعی از متغیر ها در اعتیاد افراد نقشی کلیدی دارند که عبارت اند از؛ مسائل ژنتیکی، سوابق خانوادگی، در معرض ضربه قرار داشتن، زمینه های اقتصادی، اجتماعی و … . دکتر گرهاردت معتقد است:« بیشتر افراد مواد اعتیاد آور را امتحان می کنند (اما) معتاد نمی شوند.» وی افزود:« (پس) اگر این غذا ها اعتیاد آور باشند، نباید انتظار داشته باشیم که ۱۰۰٪ افراد جامعه به آن ها اعتیاد پیدا کنند.»
دکتر گرهاردت برای افرادی که به دنبال محدود کردن مصرف غذاهای فوق فرآوری شده هستند توصیه می کند، این اشخاص یک لیست از غذا هایی که مصرف می کنند تهیه کرده تا بتوانند غذا هایی که بیش ترین اعتیاد را به آن دارند شناسایی کنند. غذا هایی که میل شدیدی در افراد ایجاد کرده و ایشان نمی توانند هنگامی که شروع به خوردن آن ها می کنند خود را کنترل کنند. وی پیشنهاد می کند که اینگونه غذا ها را باید خارج از فضای خانه نگه داری کنیم و انبار و یخچال خود را با گزینه های سالم تر پر کنیم و از آن ها لذت ببریم.
محرک هایی که سبب ایجاد حس پر خوری می شوند را شناسایی کنید. آنها می توانند احساساتی مانند استرس، بی حوصلگی و … را ایجاد کنند. با استفاده از مسیر های متفاوت بازگشت به خانه یا روی آوردن به فعالیت های دیگر می توان از میزان استرس و بی حوصلگی کاست و برنامه ای برای مدیریت این عوامل اتخاذ کرد. وی در ادامه افزود:« از کنار گذاشتن وعده های غذایی خودداری کنید، زیرا احساس گرسنگی می تواند سبب ایجاد هوس هایی گردد که منجر به تصمیمات تاسف بار شود.» دکتر گرهاردت در آخر گفت:« اطمینان از این موضوع که به طور منظم از غذا های مغذی و کم تر فرآوری شده لذت ببرید و نیاز های بدن خود را تامین کنید؛ می تواند برای کمک به شما در یک محیط غذایی پر چالش بسیار مهم باشد.»
[۱] Anahad Oconnor
[۲] https://www.nytimes.com/2021/02/18/well/eat/food-addiction-fat.html?searchResultPosition=2
[۳] The American Journal of clinical Nutrition
[۴] DR. Gearhardet
[۵] Johnnes Hebebrand
[۶]Duisburg-Essen
